Purush Suktam

पुरुष सुक्तम्

सहस्रशीर्षा पुरुषः सहस्राक्षः सहस्रपात् ।
स भूमिं विश्वतो वृत्वात्यतिष्ठद्दशाङुलम् ॥१॥

पुरुष एवेदं सर्वं यद्भूतं यच्च भव्यम् ।
उतामृतत्वस्येशानो यदन्नेनातिरोहति ॥२॥

एतावानस्य महिमातो ज्यायाँश्च पूरुषः ।
पादोऽस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवि ॥३॥

त्रिपादूर्ध्व उदैत्पूरुषः पादोऽस्येहाभवत्पुनः ।
ततो विष्वङ् व्यक्रामत्साशनानशने अभि ॥४॥

तस्माद्विराळजायत विराजो अधि पूरुषः ।
स जातो अत्यरिच्यत पश्चाद्भूमिमथो पुरः ॥५॥

यत्पुरुषेण हविषा देवा यज्ञमतन्वत ।
वसन्तो अस्यासीदाज्यं ग्रीष्म इध्मः शरद्धविः ॥६॥

तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन्पुरुषं जातमग्रतः ।
तेन देवा अयजन्त साध्या ऋषयश्च ये ॥७॥

तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतः सम्भृतं पृषदाज्यम् ।
पशून्ताँश्चक्रे वायव्यानारण्यान् ग्राम्याश्च ये ॥८॥

तस्माद्यज्ञात्सर्वहुत ऋचः सामानि जज्ञिरे ।
छन्दांसि जज्ञिरे तस्माद्यजुस्तस्मादजायत ॥९॥

तस्मादश्वा अजायन्त ये के चोभयादतः ।
गावोः ह जज्ञिरे तस्मात् तस्माज्जाता अजावयः ॥१०॥

यत्पुरुषं व्यदधुः कतिधा व्यकल्पयन् ।
मुखं किमस्य कौ बाहू का ऊरू पादा उच्येते ॥११॥

ब्राह्मणोऽस्य मुखमासीद् बाहू राजन्यः कृतः ।
ऊरू तदस्य यद्वैश्यः पद्भ्यां शूद्रो अजायत ॥१२॥

चन्द्रमा मनसो जातश्चक्षोः सूर्यो अजायत ।
मुखादिन्द्रश्चाग्निश्च प्राणाद्वायुरजायत ॥१३॥

नाभ्या आसीदन्तरिक्षं शीर्ष्णो द्यौः समवर्तत ।
पद्भ्यां भूमिर्दिशः श्रोत्रात्तथा लोकाँ अकल्पयन् ॥१४॥

सप्तास्यासन् परिधयस्त्रिः सप्त समिधः कृताः ।
देवा यद्यज्ञं तन्वाना अबध्नन्पुरुषं पशुम् ॥१५॥

यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तानि धर्माणि प्रथमान्यासन् ।
ते ह नाकं महिमानः सचन्त यत्र पूर्वे साध्याः सन्ति देवाः ॥१६॥

Purusha Suktam

Sahastra Shii rekhaa Purussah Sahas tra Akssah Sahastra-Paat |
Sa Bhuumim Vishvato Vrtvaa tyaTisstthad Dasha Angulam ||1||

Purussa E veda ghu Sarvam Yad Bhuutam Yaccha Bhavyam |

Utaa mrtatva sye shaano Yad Annenaati Rohati ||2||

Etaavaanasya Mahimaato Jyaayaash Cha Puurussah |
Paadosya Vishvaa Bhuutaa nitri Paadasya mrtam Divi ||3||

Tripaa duurdhva Udait Puurussah Paado Asyeha bhavat Punah |
Tato Vissvang VyakraamatSo Shaanana shane Abhi ||4||

Tasmaad Viraadda Jaayata Viraajo Adhi Puurussah |
Sa Jaato Atya richyata Pashchaad Bhuumi matho Purah ||5||

Yat Purussenna Havissaa Devaa Yajnya matanvata |
Vasanto syaasii daajyam Griissma Idhmah Sharad dHavih ||6||

Tam Yajnyam Barhissi Prauksshan Purussam Jaata magratah |
Tena Devaa Ayajanta Saadhyaa Rssayash-Cha Ye ||7||

Tasmaad Yajnyaat Sarvahutah Sambhrtam Prssadaajyam |
Pashuun Taashchakre Vaayavyaa narannyaan Graamyaash ch Ye ||8||

Tasmaad Yajnyaat Sarvahuta Rcah Saamaani Jajnyi re |
Chandaamsi Jajnyi re Tasmaad Yajus Tasmaad jaayata ||9||

Tasmaa dashvaa Ajaayanta Ye Ke Cho bhayaadatah |
Gaavoh Ha Jajnyi re Tasmaat Tasmaaj Jaataa Ajaa Vayah ||10||

Yat Purussam Vyadadhuh Katidhaa Vyakalpayan |
Mukham Kimasya sit kim Baahuu Kimuruu Paadaa Uchyete ||11||

Braahmanno Asya Mukha masiid Baahuu Raajanyah Krtah |
Uuruu Tadasya Yad Vaishyah Padbhyaam Ghu Shuudro Ajaayata ||12||

Chandramaa Manaso Jaatash-Chakssoho Suuryo Ajaayata |
Mukhaa dindrash Cha Agnish Cha Praannaad Vaayur Ajaayata ||13||

Naabhyaa Aasii dantarikssh ghu Shiirssnno Dyauhu Samavartata |
Padbhyaam Bhuumir Dishah Shrotraat Tathaa Lokaan Akalpayan ||14||

Saptaasyaasan Paridhaya strih Sapta Samidhah Krtaah |
Devaa Yadyajnyam Tanvaanaa Abadhnan Purussam Pashum ||15||

Yajnyena Yajnya mayajanta Devaa  staani Dharmaanni Prathamaanya sana |
Te Ha Naakam Mahimaanah Sa Chanta Yatra Puurve Saadhyaaha Santi Devaaha||16||